Kindperspectief in enquête #jongerenovercorona

De coronacrisis raakt alle kinderen en jongeren en daagt de kinderrechten uit. Toch komt het perspectief van kinderen en jongeren te weinig aan bod. Het gaat niet alleen over de ontbrekende stem van kinderen en jongeren zelf, maar ook over gebrek aan aandacht voor de impact van de crisis op hun rechten. Denk aan het recht op onderwijs, op spel, op opvang en asiel, op hulpverlening en op bescherming tegen geweld. 

Daarom besloten het Kinderrechtencommissariaat, het Kenniscentrum Kinderrechten en de Kinderrechtencoalitie samen een grote enquête bij kinderen en jongeren in Vlaanderen te organiseren met kinderrechten als vertrekpunt.

De stem van kinderen en jongeren moet meer ruimte krijgen in de coronamaatregelen en in de exitstrategie, en we moeten er lessen uit trekken voor de toekomst. Dat kan vooral door kinderen en jongeren zelf aan het woord te laten.

We peilden met een online-enquête bij 8- tot 17-jarigen naar hun ervaringen en behoeften in coronatijden. De enquête liep van 11 mei tot en met zondag 17 mei 2020. Kinderen en jongeren lieten massaal van zich horen en vulden met meer dan 44.000 de vragenlijst in.

De resultaten tonen hoe zij de crisis en de aanpak ervaren en wat hun noden zijn. Ze moeten het beleid voeden.

Voor de meeste kinderen zijn de coronamaatregelen duidelijk maar voor jongeren is dat veel minder het geval. De richtlijnen zijn tot nu toe dan ook vooral gemaakt op maat van volwassenen. We vragen om voor de maatregelen zelf veel meer te vertrekken van de leefwereld van kinderen en jongeren. Er moet meer rekening gehouden worden met kinderen die opgroeien in een kwetsbare situatie. We vragen daarnaast vooral duidelijke en directe informatie voor jongeren en kinderen. Uit de enquête blijkt dat 1 op de 3 kinderen bang is om zelf ziek te worden en 2 op de 3 kinderen hebben schrik voor familie en vrienden. Die cijfers tonen eens te meer het belang van correcte informatie om angst en paniek te verminderen.

De coronarichtlijnen hebben een impact op de emoties en het welzijn van kinderen en jongeren. Ook dat bevestigt onze enquête. De verveling en de eenzaamheid zijn veel sterker dan vóór de crisis. Kinderen en jongeren missen veel in deze periode: het meest van al hun vrienden, familie en vrije tijd. Daarom vragen we dat de school, het jeugdwerk, de jeugdhulp, het CLB zeker blijven connecteren met kinderen en jongeren. Zij hebben perspectief nodig voor de zomer. We vragen meer aandacht voor hun behoeften. Zeker als ze opgroeien in een moeilijke situatie met weinig ruimte en met stress en geweld, is de impact van de richtlijnen enorm.

De resultaten van de enquête bevestigen de signalen van hulpverleners dat er door de lockdown meer intrafamiliaal geweld is. 1 op de 2 kinderen en jongeren zegt dat er nu thuis meer ruzie is. 1 op de 10 kinderen en jongeren maakt soms fysiek of verbaal geweld mee. Van die kinderen zegt de meerderheid dat geweld vaker voorkomt sinds corona. Sinds de coronamaatregelen zijn er meer risicofactoren voor geweld in gezinnen zoals stress, angst, financiële onzekerheid en voortdurend op elkaars lip zitten. Tegelijk vielen er beschermende factoren weg zoals sociale contacten, sociale controle, jeugdhulpverlening aan het gezin, plaatsen om steun te vinden zoals de school. We vragen om de lockdown te laten samengaan met bescherming van kinderen en jongeren tegen geweld. Er is sensibilisering nodig over misbruik en geweld en uitgebreide informatie over noodhulplijnen. Voor gezinnen waar het moeilijk loopt, moet jeugdhulp beschikbaar en bereikbaar blijven, ook en zeker in een periode van lockdown. De scholen openen, en speelpleintjes waar kinderen en jongeren kunnen ontsnappen aan de moeilijke thuissituatie, kan helpen en kansen bieden om steun te vinden. Verder moet er intensief aandacht zijn voor de kindreflex bij eerstelijnsorganisaties zoals CAW’s, OCMW’s en bij huisartsen, leerkrachten, jeugdwelzijnswerk en buitenschoolse kinderopvang. Geen enkel kind mag het slachtoffer blijven van geweld, ook niet na corona.

Corona heeft ook duidelijk een impact op pesten. Een meerderheid van de kinderen en jongeren die soms gepest worden, wordt nu juist minder gepest. Dat bevestigt nog eens de grote rol die scholen, jeugdbewegingen, het jeugdwerk, vrijetijdsorganisaties kunnen opnemen in de strijd tegen pesten. We vragen de overheid om die organisaties maximaal te ondersteunen om een antipestbeleid te voeren en een Kenniscentrum Pesten op te richten.

De rol van de school in het leven van kinderen en jongeren is enorm. De school is niet alleen een plek waar kinderen leren, maar ook waar ze sociale contacten hebben en spelen of zich ontspannen en steun vinden. Het is heel positief dat er vorige week perspectief kwam voor kleuters en lagereschoolkinderen om vóór de zomervakantie mogelijk nog met zijn allen terug naar school te gaan.

We roepen de Nationale Veiligheidsraad op om het advies van de minister van Onderwijs en de onderwijsnetten te onderzoeken en te volgen waar dat kan. En ook om verder te onderzoeken of het mogelijk is om ook alle secundaire scholieren in juni te laten teruggaan naar school. We vragen verder om met het oog op eventuele latere coronagolven of gezondheidscrisissen het afstandsonderwijs te evalueren en waar dat nodig en mogelijk is te verbeteren en een gedeelde visie te ontwikkelen voor de toekomst.

Voor kinderen en jongeren die een leerachterstand oplopen door de crisis, moet de school en de leerlingenbegeleiding bij de heropstart extra aandacht en tijd vrijmaken. Sommige kinderen hebben het gevoel dat hen een speciale periode afgenomen is, zoals het zesde leerjaar of het secundair onderwijs afsluiten. Heb aandacht voor die speciale overgangsmomenten.

Ook over spel en ontspanning leren we veel uit de antwoorden. De helft van de kinderen speelt met broers en zussen, maar 1 op de 5 moet alleen spelen. Bij jongeren ziet het merendeel van de jongeren vrienden online. Daarnaast ziet ook 1 op de 2 jongeren zijn vrienden in het echt maar dan met de nodige afstand. De meeste kinderen en jongeren hebben een eigen plekje waar ze zich rustig kunnen terugtrekken. Toch zegt 16% van de kinderen en 17% van de jongeren dat ze dat niet hebben. Bij de jongeren kan 1 op de 10 zich thuis niet goed ontspannen. Er zijn heel wat kinderen en jongeren die niet meer of alleen maar soms buitenkomen. Omdat het niet mag, door angst voor corona, doordat ze alleen zijn of doordat hun ouders of begeleiders geen tijd of geen zin hebben.

Voor jonge kinderen, tieners en jongeren is het recht op sociaal contact met anderen en het recht op spel en ontspanning cruciaal. Maar de coronamaatregelen hebben die rechten sterk ingeperkt. De cijfers tonen dat sommige kinderen en jongeren veel binnen zaten. En dat de maatschappelijk kwetsbare kinderen het minst van allemaal naar buiten gaan om te ontspannen. Er komt stilaan perspectief nu, ook voor de zomerperiode. Voor de kinderen tot en met 12 jaar gaan de speelpleinen weer open en de zomerkampen kunnen toch doorgaan, in een aangepaste formule dan wel.

We vragen de verschillende overheden om duidelijk te communiceren over wat mag en niet mag. Ideaal met duidelijke pictogrammen op plaatsen waar kinderen en jongeren samenkomen en spelen, zoals in Nederland. Ontsluit meer openbare ruimtes om spel en ontmoeting op afstand mogelijk te maken.

We vragen de verschillende overheden ambitieuzer te zijn en meer te doen dan alleen maar ruimtes en speeltuinen weer toegankelijk maken. Organiseer outreachende spel- en vrijetijdsactiviteiten voor die kinderen en jongeren in hun buurt. Maak bijvoorbeeld de straten vrij in hun buurt, of stel de schoolspeelplaatsen open, zet er tijdelijke speeltuintjes op voor de jongsten en zorg dat jongeren er genoeg vrijetijdsactiviteiten kunnen doen. Te veel kwetsbare kinderen zitten al te lang binnen.

Ten slotte peilde de enquête ook of kinderen en jongeren een stem hebben in hoe ze thuis, in de voorziening of waar ze wonen omgaan met de coronarichtlijnen. We stellen vast dat 18% van de kinderen niet mag meepraten over die regels. Bij jongeren is dat 23%. Bijna 1 op de 4 dus. Voor jongeren die in een groepsvoorziening wonen, is dat zelfs 55%: dus meer dan de helft zegt dat ze daarover niet mogen meepraten. Gezien de grote impact van de crisis is het belangrijk om die kinderen en jongeren duidelijk te horen over wat moeilijk loopt en wat anders kan of moet. Ze dus letterlijk betrekken bij de afspraken thuis, in de voorziening, in de noodopvang op school.